Transfuzja krwi
Przetaczanie krwi i jej składników jest dość często wykonywanym zabiegiem. Wskazania do transfuzji krwi czy też jej poszczególnych części są ściśle określone w przepisach a samo przetaczanie może być przeprowadzane tylko i wyłącznie w podmiotach leczniczych.
Restrykcje te wynikają ze względu na niebezpieczeństwo wynikające z równoczesnego wprowadzenia podczas transfuzji do organizmu pacjenta licznych antygenów.
W ostatnim czasie odchodzi się więc od podawania krwi pełnej, natomiast coraz częściej są przetaczane tylko wyodrębnione składniki krwi. Zostaje przez to zmniejszona liczba obcych „substancji” jakie dostają się do ciała osoby, która zostanie poddana zabiegowi transfuzji. Takie preparaty zawierają tylko składniki bezpośrednio potrzebne biorcy. Przetaczanie krwi stwarza wiele zagrożeń, w związku z tym należy je ograniczać do potrzebnego minimum, czyli wykonywać osobom tylko wtedy gdy mamy pewność, że mogą one poprawić ich stan zdrowia. Właściwe stosowanie krwi i jej składników oznacza przetaczanie tylko bezpiecznych preparatów krwi i tylko wtedy, gdy objawy wywołane ich niedoborem nie mogą być leczone w inny sposób. Dlatego każda decyzja o przetaczaniu musi być podjęta na podstawie indywidualnej oceny stanu chorego i ze szczególną rozwagą. Przy podejmowaniu takiej decyzji lekarz powinien uwzględnić zarówno korzyści jak i szkody wynikające z przetoczenia oraz rozważyć możliwość zastosowania innych środków zastępczych czy innych metod leczenia.
O przetoczeniu krwi decyduje lekarz prowadzący leczenie pacjenta po uprzednim uzyskaniu jego zgody na transfuzję. Zabieg mogą wykonać osoby do niego uprawnione: pielęgniarka, położna lub ratownik medyczny, jednak za całość interwencji odpowiedzialny jest lekarz.
W czasie całego procesu przetaczania krwi każda z osób personelu medycznego jest odpowiedzialna za konkretne czynności w czasie tego zabiegu.
§3. 1.Lekarz jest odpowiedzialny za:
1) ustalenie wskazań do przetoczenia;
2) identyfikację biorcy, na podstawie danych, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 1, i kontrolę dokumentacji medycznej przed przetoczeniem;
3) zabieg przetoczenia;
4) prawidłowe udokumentowanie zabiegu przetoczenia;
5) sporządzanie raportów o zdarzeniach, o których mowa w § 2 pkt 3.
2. Pielęgniarka (położna) jest odpowiedzialna za:
1) czynności związane z pobieraniem próbek krwi od pacjentów;
2) identyfikację biorcy, na podstawie danych, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 1, i kontrolę dokumentacji medycznej przed przetoczeniem – na zlecenie lekarza;
3) obserwację biorcy w trakcie przetoczenia i niezwłoczne informowanie lekarza o objawach występujących w trakcie przetoczenia i po przetoczeniu mogących świadczyć o powikłaniu poprzetoczeniowym oraz o zdarzeniach, o których mowa w § 2 pkt 3;
4) wydawanie wypełnionego i podpisanego przez lekarza zamówienia na krew i jej składniki;
5) prawidłowe udokumentowanie zabiegu przetoczenia.
3. Naczelna pielęgniarka (położna) lub osoba nadzorująca pracę pielęgniarek (położnych),
w porozumieniu z ordynatorem lub inną osobą kierującą jednostką lub komórką organizacyjną przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego, ustala imienną listę pielęgniarek (położnych) uprawnionych do dokonywania przetoczeń i czynności związanych z tym zabiegiem, posiadających zaświadczenie o odbyciu szkolenia określone w przepisach wydanych na podstawie art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi, zwanej dalej „ustawą”.
§ 4. 1. Do zadań lekarzy i pielęgniarek (położnych) wykonujących czynności związane z przetoczeniem należy:
1) wypełnienie zamówienia na krew i jej składniki – dotyczy wyłącznie lekarza;
2) złożenie zamówienia na krew i jej składniki;
3) pobranie od pacjenta próbek krwi w celu wykonania badania grupy krwi i próby zgodności krwi dawcy i biorcy przed przetoczeniem, zwanego dalej „próbą zgodności”;
4) poinformowanie pacjenta o ryzyku i korzyściach wynikających z przetoczenia – dotyczy wyłącznie lekarza;
5) identyfikacja biorcy, na podstawie danych, o których mowa w § 11 ust. 1 pkt 1, i kontrola dokumentacji medycznej przed przetoczeniem;
6) przetoczenie;
7) obserwacja pacjenta w trakcie przetoczenia i po przetoczeniu oraz podjęcie odpowiednich czynności, jeżeli wystąpi powikłanie.
Zgoda pacjenta na transfuzję krwi
Należy również wspomnieć, że aby dokonać przetoczenia krwi trzeba uzyskać na to zgodę od pacjenta. Wynika to bezpośrednio z ustawy zasadniczej. To właśnie w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej a dokładnie w art. 47 zagwarantowano każdemu obywatelowi prawo do decydowania o swoim życiu osobistym. Jest to prawo do decydowania o sobie samym, w tym także do wyboru metody leczenia. Ponieważ przetaczanie krwi zalicza się do zabiegów o podwyższonym ryzyku warunkiem legalności takiego zabiegu jest uzyskanie pisemnej zgody. Zanim pacjent podpisze takową zgodę lekarz musi udzielić zrozumiałych informacji na temat transfuzji, stopnia jej ryzyka, przewidywanych korzyści oraz istniejących alternatywnych metod zastępujących krew, nawet wtedy gdy nie są dostępne w danym ośrodku leczniczym.W zależności od wieku pacjenta zgodę na zabieg wyraża on sam (powyżej 18 roku życia), jego przedstawiciel ustawowy (do 16 roku życia) lub obaj łącznie (wiek: 16-18 lat). Jeżeli opiekun ustawowy nie zgadza się na przetoczenie a lekarze widzą ją jako jedyną możliwość leczenia taki zabieg może zostać przeprowadzony po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Również podstawą działania personelu szpitala będzie zgoda sądu opiekuńczego jeżeli dojdzie do konfliktu między przedstawicielem ustawowym a pacjentem. Oczywiście mogą zaistnieć sytuacje kiedy to kontakt z pacjentem jest ograniczony np. podczas wypadku a szybkie ustalenie jego bliskich jest niemożliwe. W takich sytuacjach jeżeli jest potrzebna natychmiastowa transfuzja krwi lekarze mają prawo podjąć taką decyzję bez kogokolwiek zgody.
Proces przetaczania krwi
Proces przetaczania krwi przebiega z zachowaniem ściśle określonej kolejności poszczególnych czynności zabiegu. Pozwala to na wyeliminowanie jakichkolwiek błędów w czasie procesu i zapewnieniu biorcy całkowitego bezpieczeństwa. Przed przetoczeniem należy sprawdzić, czy w dokumentacji medycznej pacjenta znajduje się wynik badania grupy krwi lub innych badań Za wiarygodny można uznać wyłącznie wynik badania grupy krwi wpisany w karcie identyfikacyjnej grupy krwi lub wynik z pracowni serologii lub immunologii transfuzjologicznej), Jeżeli badanie grupy krwi nie zostało przeprowadzone lub istnieją wątpliwości co do wiarygodności wyniku badania grupy krwi, przed wykonaniem przetoczenia należy pobrać próbkę krwi od pacjenta w celu ponownego przeprowadzenia badania. Próbkę krwi pobiera się na podstawie wypełnionego i podpisanego przez lekarza zlecenia na badanie grupy krwi Na podstawie wyniku badania grupy krwi lekarz wypełnia zamówienie indywidualne na krew i jej składniki Jeżeli w podmiocie leczniczym nie ma banku krwi, zamówienie indywidualne na krew i jej składniki przekazuje się bezpośrednio do centrum. W przypadku planowanego przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych, zwanego dalej „KKCz”, krwi pełnej konserwowanej, zwanej dalej „KPK”, lub koncentratu granulocytarnego, zwanego dalej „KG”, do banku krwi przekazuje się zamówienie indywidualne na krew i jej składniki oraz zlecenie wykonania próby zgodności wraz z odrębnie w tym celu pobraną próbką krwi od pacjenta. Pracownik banku krwi sprawdza zgodność grupy krwi i numeru donacji na segmencie drenu z grupą krwi i numerem na etykiecie pojemnika i przekazuje segmenty drenów wraz ze zleceniem i próbką krwi do pracowni serologii lub immunologii transfuzjologicznej. W przypadkach bezpośredniego zagrożenia życia lekarz może podjąć decyzję o przetoczeniu KKCz albo KPK zgodnych w układzie ABO i RhD, przed wykonaniem próby zgodności. Dopuszcza się również przetoczenie KKCz lub KPK grupy O RhD minus. W przypadku, o którym mowa w pkt. 9, do banku krwi przekazuje się zlecenie na krew do pilnej transfuzji. Następnie lekarz wypełnia zlecenie na badanie grupy krwi ABO i RhD, jeżeli brak wyniku, oraz zlecenie wykonania próby zgodności.